جزیره بیضی شكل با مساحت ۸۹.۷ كیلومتر مربع و با طول ۱۵.۶ و عرض ۷ كیلومتر ، در جنوب غربی بندرعباس و در میان آب های نیلگون خلیج فارس واقع شده است.
از تاریخ كیش در زمان پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها منبع قابل اعتنا در این زمینه نوشته‌های نیارخوس دریاسالار یونانی است كه در سال ۳۲۵ قبل از میلاد به فرمان اسكندر مامور شد سفری اكتشافی را در سواحل دریای عمان و خلیج فارس انجام دهد.[كیش؛ سرزمینی برای دمی استراحت]
نوشته‌های نیارخوس دلالت برآن می‌كند كه وی جزیره كیش یا اراراكتا را در قرن چهارم پیش ازمیلاد مورد بازدید قرار داده است.
مشخصاتی كه وی ارایه می‌دهد با مشخصات جزیره كیش انطباق دارد. به طوریكه نیارخوس می‌نویسد در این جزیره بوستان‌ها و نخلستان‌های فراوانی وجود داشته است. در دوره هخامنشیان، كیش مركز عمده صید مروارید بین‌النهرین و هندوستان بود و بازرگانان بزرگ دنیا به این جزیره رفت و آمد داشتند.
دوران عظمت و شكوفایی تاریخ كیش از قرن چهارم هجری، پس از وقوع زلزله در سیراف آغاز شد. پس از آن كه بندر سیراف از رونق افتاد تورانشاه به كمك حكام محلی بنی‌قیصر در این جزیره بندرگاهی ایجاد كرد و به عمران و آبادانی آن همت گماشت و كیش را به مركز عمده بازرگانی خلیج‌فارس تبدیل نمود.
در دوره اتابكان‌فارس اهمیت كیش به حدی بود كه والی خلیج‌فارس در این جزیره سكونت داشت و برتمام جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان حكومت می‌كرد. طبق نوشته های سیاحان و تاریخ نویسان، در این دوره درآمد كیش بابت عشریه كشتی‌های تجاری مبالغ بسیار قابل توجهی بوده است.
از شواهد و قراین چنین پیداست كه در عصر غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغول جزیره كیش در اوج شكوفایی و رونق و مركز بازرگانی خلیج‌فارس بوده است. مورخینی نظیر قزوینی، فضل‌الله بن‌عبدالله شیرازی، ابن بطوطه و حمدالله مستوفی كه در این دوره از كیش دیدن كرده‌اند همگی از عظمت، آبادانی و زیبایی كیش سخن گفته‌اند. بنابر نوشته‌های مورخین، نام كیش در دوره ایخانیان مغول پیوسته با اسامی ولایات معتبری چون بغداد، شیراز، بحرین و هندوستان آورده می‌شده و پیوسته پیشوند دولتخانه قبل از عنوان كیش ذكر می‌شده است. علاوه بر این، ویرانه‌های به جا مانده از شهر حریره در قسمت شمال جزیره نیز از عظمت جزیره كیش در آن دوران حكایت می‌كند.
اهمیت استراتژیك كشور ما به عنوان شاهراه ارتباطی شرق و غرب و نیز موقعیت ویژه كیش در خلیج‌فارس همواره مورد توجه كشورهای دیگر بوده است. تحولات اقتصادی اروپا در سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی، اروپایی‌ها و از جمله پرتغالی‌ها را متوجه بازارهای مشرق زمین نمود. در اوایل قرن شانزدهم میلادی پرتغالی‌ها به منظور تسلط بر بازارهای تجاری هندوستان، عربستان و ایران و با هدف گسترش قلمرو مستعمراتی خویش كشتی‌های جنگی و بازرگانی خود را به اقیانوس هند گسیل داشتند.
جزیره كیش
در سال ۱۹۱۲ هجری برابر با ۱۵۰۶ میلادی آلفونس آلبوكرك دریاسالار مستعمره جوی پرتغالی با ناوگانی شامل ۱۴ ناو جنگی دریای عمان و خلیج‌فارس را درنوردید و پس از آن كه مسقط و چند بندر دیگر را به آتش كشید در برابر شهر هرمزلنگه انداخت و از امیر هرمز و كیش خواست كه خود را تسلیم و از شاه پرتغال اطاعت نماید. این درخواست پذیرفته نشد و پرتغالی‌ها هرمز و گمبرون را را تصرف كردند، سرنوشت كیش دگرگون شد و عصر انزوا و سكون آغاز گردید.
علت این امر این بود كه اهمیت استراتژیك جزیره هرمز به واسطه قرار داشتن بر دهانه خلیج‌فارس از نظر پرتغالی‌ها به مراتب بیشتر از جزایر داخل خلیج‌فارس و از جمله جزیره كیش بود و هرمز می‌توانست وظیفه دفاع در مقابل یورش و مهاجمین دیگر را به شایستگی انجام دهد.
پرتغالی‌ها تا دوره صفویه در كیش حضور داشتند و متاسفانه جز غارت و ویرانی اثر دیگری از خود بر جای نگذاشتند، تا این كه بالاخره شاه عباس صفوی پس از فارغ شدن از جنگ عثمانی‌ها به آزاد ساختن بحرین، هرمز و كیش از تسلط بیگانگان همت گماشت.
با این همه هنگامی كه در دهه سوم قرن هفدهم میلادی جزیره هرمز و دیگر جزایر و بنادر ایرانی خلیج فارس، به ایران بازگشت، نه تنها از اهمیت كیش بلكه حتی از اهمیت جزیره هرمز نیز كاسته شد و جای آن را موقعیت جغرافیایی واقتصادی قابل توجه بندر جدید التاسیس عباس گرفت. در این دوران كیش جزیره‌ای نیمه متروك و منزوی بود و حتی در دوره‌هایی به جایگاه دزدان دریایی خلیج‌فارس بدل شد.
كیش در دوران ناصرالدین شاه به عنوان تیول به قوام الملك شیرازی – یكی از ایل سالاران متنفذ فارس واگذار شد و او نیز آن را با مبلغ ۲۵۰۰۰ تومان به محمدرضا خان سطوت الممالك بستكی حاكم لنگه فروخت. جزیره كیش تا دوره پهلوی چندین بار خرید و فروش شد تا این كه در سال ۱۳۴۰ خورشیدی دكتر منوچهر اقبال، این جزیره را به مبلغ ۹ میلیون ریال از ورثه محمدرضا‌خان سطوت الممالك بستكی خریداری كرد.
در سال ۱۳۴۹ جزیره كیش مورد بازدید هیات‌های كارشناسی ایران و آمریكا قرار گرفت و با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیكی مناسب، به عنوان یك مركز بین المللی توریستی – تجاری مورد توجه قرار گرفت. به منظور جلب جهانگردان به این جزیره و تامین آسایش و رفاه آنان، در مهر ۱۳۵۱ سازمان عمران كیش به ثبت رسید. سازمان عمران كیش طرح منطقه توریستی جزیره كیش را با الگو قراردادن جزایر هاوایی و كرانه‌های جنوبی دریای مدینترانه، با هزینه زیادی آغاز كرد و تا پیش از انقلاب فاز اول آن را به همراه بخشی از فاز دوم به اجرا درآورد. با پیروزی انقلاب اسلامی روند فعالیت‌های سازمان عمران متوقف شد.
در اسفند ماه ۱۳۵۸ شورای انقلاب از حقوق و عوارض گمرگی در جزیره كیش عملا سرفصل جدیدی را در جهت شروع فعالیت‌های تجاری و رونق منطقه محروم جنوب كشور گشود. اما مشكلات سال‌های پس از انقلاب موجب شد كه این لایحه قانونی تا سال‌ها به اجرا در نیاید. تا این كه در تیر ۱۳۶۸ هیات وزیران در خصوص ورود و خروج كالا و نیز صادرات مجدد و تولید برای صادرات، جزیره كیش را به عنوان منطقه كاملا آزاد تجاری – صنعتی ثبت و اعلام كرد و از این تاریخ به بعد فعالیت‌های اقتصادی مجددا در جزیره كیش شروع شد.
بالاخره در سال ۱۳۷۱ با تاسیس سازمان منطقه آزاد كیش این جزیره جانی تازه گرفت و دوران توسعه سریع كیش آغاز شد.
برای آنانی كه در جست وجوی بقایایی از تاریخ كهنسال كشور ما هستند، برای دوستداران دریا، خشكی، طلوع و غروب، كیش حرفی برای گفتن دارد.
كیش در قرن‌های پنجم تا هفتم هجری در اوج آبادانی و رونق بوده است. علاوه بر شهادت مورخین و سیاحان ایرانی و عرب، وجود بقایای شهر تاریخی حریره گواه بر این است كه كیش در دوره‌های ایلخانیان، تیموریان و اتابكان پارس، جزیره‌ای آباد، شهری زیبا و یكی از مراكز عمده تجاری منطقه بوده است.
جزیره كیش با ۹۰ كیلومتر مربع مساحت یكی از زیباترین جزایر خلیج فارس است كه در ۱۸ كیلومتری كرانه جنوبی ایران واقع شده است.
كیش از طبیعتی زیبا و منحصر به فرد بر خوردار است. سواحل آرام با ماسه‌های مرجانی آب زلال دریا كه شفافیت كم نظیر آن، امكان مشاهده انواع آبزیان را در عمق چند متری مقدور می‌سازد.
پوشش گیاهی مناسب و سر سبز و باطراوت این جزیره به ویژه در ۷ ماه از سال چشم‌اندازی زیبا و تماشائی به آن بخشیده است كه سالانه حدود یك میلیون نفر از دوستداران طبیعت و دریا را به سوی خود جلب می‌كند.
مساجد كیش:
كیش دارای ۷ مسجد و حسینیه است، مسجد امیر(ع)، مسجد خاتم الانبیاء و مسجد نور از بزرگترین مساجد كیش هستند.
مسجد خاتم الانبیاء (ص) كه مناره‌های آن سر به آسمان كشیده و رو به سوی دریا دارد در منطقه سفین، سمت شمال غربی جزیره واقع شده و از مهمترین بناهای مذهبی كیش به شمار می‌آید و نمازهای جماعات و جمعه در این محل برگزار می‌شود.
مسجد امیرالمومنین (ع) دارای بافت معماری بسیار قدیمی است و در سال ۱۳۷۰ توسط سازمان میراث فرهنگی ایران بازسازی شده و در منطقه ماشه واقع می‌باشد.
از دیگر مسجدهای زیبا و قدیمی كیش مسجد جامع نور می‌باشد كه سبك معماری آن تركیبی از هنر ایرانی و اسلامی است. این مسجد در منطقه سفین واقع شده و متعلق به مسلمانان اصل سنت است.
آثار باستانی جزیره:
كیش در روزگارانی بسیار دور منطقه آبادی بوده و یكی از قطب‌های تجارت میان چین و اروپا و شمال آفریقا بوده است.
گرچه هنوز بررسی‌های باستان شناسی وسیعی در نقاط مختلف جزیره به عمل نیامده، اما در هر گوشه جزیره می‌توان آثاری از گذشتگان را مشاهده كرد كه هر كدام یادآور دوران مجد و عظمت این جزیره بوده است.
در جریان فعالیت‌های عمرانی جزیره كیش و در برخی از پژوهش‌های باستان شناسی محدود گذشته آثاری در سطح جزیره پیدا شده است كه ارزش فراوانی دارد و مجموعه جذابی را تشكیل می‌دهد كه بخشی از آن در ساختمان كانون هنر در معرض بازدید عموم قرار دارد.
سكه‌های ایرانی و خارجی مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی، ظروف مسی، مفرغی و سفالین، سنگ نوشته‌های اوایل دوره اسلامی (به خط كوفی)، سنگ قبر و یك عراده توپ از جمله آثاری هستند كه در معرض دید قرار دارند.
عملیات اكتشافی باستان‌شناسی بقایای شهر تاریخی جزیره در سه مجموعه مجزا انجام شده است:
خانه اعیانی:
خانه اعیانی یادآور خانه‌های چندخانوار قدیمی در داخل فلات ایران و در شهرهایی چون یزد، اصفهان و كاشان است و یكی از نمونه‌های قدیمی مسكن جمعی در حاشیه خلیج فارس محسوب می‌شود.
علاوه بر وسعت خانه و همچنین فضاهای مختلف و متنوع آن، كاشی‌های ستاره‌ای شكل كه در این خانه به دست آمده است، همانند كاشی‌هایی كه زینت بخش بناهای مهم ایلخانی ایران همچون تخت سلیمان و سلطانیه به كار رفته است.
بخش كارگاهی و صنعتی:
این مجموعه درست در كنار دریا ساخته شده و دارای معماری و فضاهای ناشناخته‌ای است.
مجموعه كانال‌های افقی و زیرزمینی و چاه‌های متعدد در گوشه و كنار، مجموعه بسیار جالب و نادری را تشكیل می‌دهد كه هنوز عملكرد آن‌ها روشن نیست، اما به نظر می‌رسد كه ارتباط مستقیم، با فعالیت‌های صیادی (صید ماهی، مروارید و مرجان) داشته و برای دسترسی آسان‌تر به دریا احداث گردیده است.
مجموعه حمام:
شامل حمامی است با صحن‌های متعدد و حصار آن به مساحت تقریبی ۵۰۰ مترمربع. سربینه و گرمخانه و تون حمام در جنوب بخش ذكر شده قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشیده‌ای از آن جدا شده است.
شهر زیرزمینی كاریز:
قنات كیش بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و از آب شیرین قابل شرب ساكنان جزیره را تامین می‌كرده ولی اكنون به یك شهر زیر زمینی شگفت انگیز بدل شده كه بیش از ۱۰۰۰۰ متر مربع وسعت دارد.
شهر زیر زمینی كاریز در فاز یك شامل غرفه‌های صنایع دستی ایران و جهان، رستوران سنتی و جدید، موزه سالن آمفی‌تئاتر سالن كنفرانس، گالری‌های هنری است.
شهر كاریز در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرار دارد. سقف آن ۸متر ارتفاع و بیشتر سقف آن مملو از سنگواره، صدف و مرجان‌هایی است كه با نظر كارشناسی ۲۷۰ تا ۵۷۰ میلیون سال قدمت دارد و تك تك آن شناسایی و دارای شناسنامه رسمی است.
كارگزاران شهر زیر زمینی بر این باورند كه دو ویژگی كاریز را در فهرست ابنیه جهانی درخواهد آورد.
خاك‌های برداشت شده از كاریز دارای خواص درمانی زیادی است كه در گل درمانی استفاده‌های فراوان خواهد داشت.
آب انبارهای سنتی:
در جزیره كیش، مانند بسیاری از نقاط كم آب كشور، در دهه‌های گذشته از آب انبارهای مخصوصی برای ذخیره آب‌های حاصل از نزولات آسمانی استفاده می‌شد.
این آب انبارها در انتهای آبگیرهای طبیعی در عمق زمین در جزیره كیش، مانند بسیاری از نقاط كم آب كشور، در دهه‌های گذشته از آب انبارهای مخصوصی برای ذخیره آب‌های حاصل از نزولات آسمانی استفاده می‌شد.
كشتی یونانی:
در غرب جزیره و در نزدیكی مجتمع غروب كیش، یك كشتی عظیم الجثه در سواحل نیلگون كیش جا خوش كرده است كه به كشتی یونانی معروف است.
كشتی یونانی از نظر تاریخی قدمت و اهمیت چندانی ندارد. این كشتی در ۴ مرداد سال ۱۳۴۵ كه از بندر امام خمینی (ره) عازم یونان بوده است به گل نشست و ۸۰ روز تلاش اورینوكو، یدك‌كش هلندی برای بیرون كشیدن این كشتی به ثمری نرسید.
سواحل كیش:
خاك كیش ساختار مرجانی دارد و با رنگ نقره فام در زیرآفتاب از درخشندگی خیره‌كننده‌ای برخوردار است.
آب دریا در ساحل این جزیره شفاف و روشن است و تا فاصله‌ای دور می‌توان كف دریا را به راحتی تماشا كرد.
كیش به نسبت وسعت خود دارای یكی از وسیع ترین سواحل است و در دنیا كمتر ساحلی را می‌توان یافت كه به وسعت سواحل كیش قابل استفاده باشد.
ماهی‌های تزیینی و بسیار زیبا كه در آب‌های حاشیه كیش غوطه‌ور هستند و وجودشان را از تماشاگران پنهان نمی‌كنند، از جاذبه‌های استثنایی كیش به حساب می‌آیند. در عین حال مرغوب‌ترین ماهی‌های خوراكی كشور نیز در همین سواحل صید می‌شود.
ساحل كیش از كم خطرترین سواحل دنیاست. آب‌های ساحلی كیش فاقد كوسه خطرناك بوده و استفاده از آب دریا كاملا بی‌خطر است.
كوسه‌هایی كه بعضا در ساحل كیش دیده می‌شوند از ماهی‌های كوچك تغذیه می‌كنند و برای شناگران خطری ندارند.
ساحل كیش از آن نوع سواحل استثنایی است كه هم در فصل سرد و هم در فصل گرم برای مسافران قابل استفاده می‌باشد و امكان ورزش‌های دریایی در آن فراهم شده است.
جاده جهان:
جاده جهان به صورت یك جاده كمربندی، جزیره كیش را احاطه كرده است. در سرتاسر طول این جاده ۲۵ قطعه زمین به استان‌های كشور واگذار شده است تا در آن آثار هنری، مصنوعات و تولیدات خود را به نمایش گذارند.
جاده جهان نمادی از ارتباط فرهنگ‌های مختلف ایران و جهان است. این جاده امكان ارتباط با طبیعت بكر جزیره را در سمت‌های جنوبی و غربی فراهم آورده است.
دوستداران مناظر طبیعی می‌توانند چشم اندازهایی از دریا، ساحل، پوشش گیاهی و حیات جانوری متنوع جزیره را در سرتاسر طول جاده مشاهده كنند.
جاده جهان شب‌ها چون كمربندی نگین جزیره را در میان گرفته است و تمامی پهنای جزیره را در دیدرس مسافرانی كه با پروازهای شبانه به منطقه می‌رسند، قرار می‌دهد.
آكواریوم، حیات در دریا:
خلیج فارس از حیات آبزی بسیار متنوعی برخوردار است. سیاحتگران در هر گوشه ساحل، می‌توانند انواع ماهیان و دیگر آبزیان را كه برخی از آن‌ها بسیار عجیب به نظر می‌رسند، در داخل آب‌های شفاف تماشا كنند.
در آكواریوم كیش كه در ساختمان كانون هنر قرار دارد انواع مختلفی از آبزیان زیبا و شگفت‌انگیز خلیج فارس نگهداری می‌شود.
برای كسانی كه امكان غواصی در زیر آب و دیدن ماهی‌های رنگارنگ زیبا را در محیط طبیعی خود ندارند، دیدار از آكواریوم می‌تواند به یادماندنی و خاطره انگیز باشد.
نمایشگاه خزندگان:
در این نمایشگاه بیش از ۱۰۰ گونه خزنده از خانواده مارسانان به نمایش گذاشته شده است.
مارهای عظیم بوا، پیتون آفریقا و آمازون، سوسمار ایگوانه ماداگاسكار، عقرب سیاه امپراتور آفریقا، مار پرنده تایلند، عنكبوت‌های بزرگ و پرنده‌خوار برزیلی نمونه‌هایی از این گونه خزندگان هستند.
مجموعه موجودات تاكسیدرمی شده:
تاكسیدرمی روشی برای نگهداری از كالبد موجودات زنده با حفظ ظاهر طبیعی آن‌هاست.
در دانشگاه كیش صدها نمونه از موجوداتی نظیر پرندگان، خزندگان، سخت‌پوستان و موجودات دریایی خلیج فارس و جزیره كیش تاكسیدرمی شده و در معرض دید علاقمندان قرار دارد.
منطقه جنگلی كیش:
منطقه جنگلی كیش در جنوب شرقی جزیره قرار دارد. این جنگل مصنوعی كه اغلب درختان آن در سال ۱۳۷۱ كاشته شده اند، حدود ۶۰۰ هكتار وسعت دارد.
آكاسیا، درمان عقرب، اوكالیپتوس، ابریشم مصری، كهور، كنار، لور، گز، خرما و تمرهندی انواع درختان موجود در منطقه جنگلی است.
روستای باغو:
باغو از آبادی‌های قدیمی كیش است كه در جنوب غربی جزیره قرار دارد. در حال حاضر، این آبادی جز چند خانوار دامدار، سكنه دیگری ندارد. در بین بومیان، حاصلخیزی این منطقه زبانزد است.
در این منطقه بیشه انبوهی از انواع درختان بومی به چشم می‌خورد كه در آن میان، مجموعه درختان كهنسال لور زیبایی چشمگیری دارد.
بوستان آهوان:
این بوستان با ۲ هكتار مساحت در انتهای خیابان فردوسی جزیره قرار دارد و دارای ۱۷ قفس برای نگهداری از انواع حیوانات می‌باشد.
شیر، آهو، روباه، شغال، میمون، گوزن، و انواع پرندگان در بوستان آهوان نگهداری می‌شوند.
آهوها برخلاف سایر حیوانات كه در قفس نگهداری می‌شوند به صورت آزاد در این بوستان زندگی می‌كنند. همچنین در این بوستان، وسایل بازی كودكان نیز نصب شده است.
نخلستان‌های كیش:
پرورش نخل در كیش از سابقه دیرینه‌ای برخوردار است. اغلب جهانگردانی كه در سده‌های گذشته از كیش دیدار كرده‌اند به وجود نخلستان‌های انبوه در این جزیره اشاره كرده‌اند.
باغ بهشت تنها نخلستان به جای مانده از دوره‌های گذشته است كه در غرب محله سفین واقع شده و از جمله زیباترین نخلستان‌های كیش است كه به ویژه در هنگام غروب آفتاب چشم اندازی زیبا و تماشایی دارد.
ورزش‌های دریایی در كیش:
یكی از امتیازات كیش، سواحل زیبا و آرام آن است و تقریبا همه نقاط آن در سرتاسر جزیره برای شنا و انواع ورزش های دریایی مساعد است.
وجود سوابق طولانی و تاریخی مردم این دیار در صید مروارید و ارج و منزلت دریا و دریانوردی در فرهنگ مردم خطه جنوب ایران در كنار موقعیت مساعد طبیعت و دریا در كیش موجب شده است كه برنامه توسعه ورزش های دریایی با سرعتی به مراتب بیش از آن چه انتظار می‌رفت مورد استقبال واقع شود و با موفقیت به مرحله اجرا درآید.
در كیش علاوه بر امكانات پراكنده در سرتاسر سواحل جزیره، دو مجموعه كامل با انواع تجهیزات و وسایل پیشرفته برای تفریح و ورزش‌های دریایی در اختیار علاقمندان قرار دارد.
آموزش غواصی:
غواصی در سواحل كیش به دلیل مرجانی بودن جزیره و شفافیت آب دریا كه امكان تماشای انواع آبزیان زیبا و منحصر به فرد این منطقه را میسر می‌سازد جاذبه فراوانی برای گردشگران و شهروندان كیش دارد.
دو مركز در باشگاه ورزش‌های دریایی كیش و اسكله تفریحی خدمات و آموزش‌های لازم همراه با كلیه تجهیزات و امكانات (لباس مخصوص، كپسول هوا و. . . ) را در اختیار علاقمندان به غواصی قرار می‌دهند.
